Türkiye'de Pazarlama Alanında Büyük Verinin Kullanımı

GİRİŞ

İnternetin artık gerçek anlamında hayatımızın bir parçası haline geldiği günümüzde belki de hayatımızı ve yaşama biçimlerimizi yöneten en büyük araçlardan birisi, bir disiplin, Büyük Veri.

Genellikle dijital hareketlerimizden elde edilen verilerin bir araya getirilip çeşitli bilgisayar yazılımları ve yöntemler kullanılarak analiz edilmesiyle oluşturulan veri kümeleri, markalar, devletler vb. örgütler için önemli düzeyde bilgi verici olmaktadır. Bu gibi örgütler bu verileri geçmişte yaptığı çalışmalar hakkında analiz yapmak, gelecekte yapacağı çalışmalar için ise öngörülerde bulunmak, hedef kitlesinin davranış alışkanlıklarını belirlemek ve stratejiler oluşturmak için kullanmaktadır. Bu çalışmalar için verilebilecek bir örnek: Müşterilerin alışveriş alışkanlıkları arasındaki eğilimleri belirlemek ve birincil müşterilerin ortalama demografik bilgilerini saptamak, öngörülerde bulunmak ve buna ilişkin adımlar atmaktır. Araştırmanın ilerleyen kısımlarında bu örnekler derinlemesine bir şekilde incelenecektir.

Büyük veri pazarlama alanında çok geniş bir biçimde kullanılmaktadır. Buna uygulamalı bir örnek verecek olursak: Bir kreş açacağımızı ve uygun mahalle arayışında olduğumuzu düşünelim, bu mahallelerden seçtiğimiz birkaç süpermarkete giderek marketlerin bebek bezi ve çocuk gıdası satışlarını içeren verileri satın alabiliriz. Bu veriler ışığında hedef kitlemiz olan çocukların mahalle bazlı yoğunluk haritasını çıkarabilir ve açacağımız kreşin konumunu bu haritayı göz önünde bulundurarak seçebiliriz, bu sayede yatırımımız için tüm riskleri ortadan kaldırmış oluruz.

KAVRAMSAL ÇERÇEVE

2.1 Veri Kavramı

Çalışmamız “Veri” kavramına dayanmaktadır. Bu nedenle öncelikle verinin birkaç tanımına bakacağız.

Veriyi, tek başına anlam ifade etmeyen veya kullanılamayan, bununla birlikte enformasyona ve bilgiye temel oluşturan ilişkilendirilmeye, gruplandırılmaya, yorumlanmaya, anlamlandırılmaya ve analiz edilmeye gereksinim duyulan ham bilgi şeklinde tanımlayabiliriz (Yılmaz 98, akt. Doğan, Korcan, 2016:16).

(Şeker 22, akt. Doğan, Korcan, 2016:16), veriyi, “Tanım itibariyle, herhangi bir işleme tabi tutulmadan, gözlem veya  ölçüm  yöntemleri  ile  ortamdan  elde  edilen  her  türlü  değerdir” şeklinde tanımlamaktadır.

Bir başka  kaynağa  göre veri, veri  tabanında  bulunan enformasyon  için kullanılan genel bir terimdir (Prytherch 195, akt. Doğan, Korcan, 2016:16).

Veriler aşağıda verildiği gibi gruplara ayrılarak nitelendirilebilir (Jeffery 6, akt. Doğan, Korcan, 2016:16):

• Yapılandırılmış, 
• Yapılandırılmamış, 
• Yarı yapılandırılmış
• Statik, dinamik, akan
• Güvenli / açık, özel / halka açık
• Ücretli / ücretsiz
• Açık hükümet verisi
• Açık veri
• Büyük veri

2.2 Büyük Veri Kavramı

Büyük veri, veri tabanlarındaki yazılım araçları ile analizinin yapılması güç olan ve yönetilemeyecek derecede büyük veri setleri şeklinde tanımlanmaktadır. (Ohlhorst, 2013, akt. Kılıç, Yurtsever, Atalay. 2019:296).

Bir başka tanıma göre, “Büyük Veri, tek bir sunucuya sığmayacak kadar büyük; satır ve sütun şeklinde yapılandırılmamış sürekli akan veridir “ (Davenport, 2014: 7-13, akt. Kılıç, Yurtsever, Atalay. 2019:296).

Bir diğer tanım ise, “Verinin boyutu ve bunun bir süreç olduğu üzerinedir” (Beyer ve Laney, 2012, akt. Kılıç, Yurtsever, Atalay. 2019:296).

Garther’in 2011 yılında yaptığı araştırma raporunda, Büyük veri bileşenlerini 3V olarak tanımlamış, 2012 yılında 5V olarak güncellenmiştir. Büyük Veri’nin bileşeni, çeşitlilik, hız, verinin büyüklüğü, doğrulama veF değer şeklinde tanımlanmaktadır (Laney ve Douglas, 2012, akt. Kılıç, Yurtsever, Atalay. 2019:296).

Büyük verinin 5 bileşeni:

• Çeşitlilik
• Hız
• Hacim
• Doğrulama
• Değer

Büyük veri, bazen hacim, değişkenlik ve hız olarak tanımlanmış, bazı tanımlar büyük verinin hacimsel büyüklüğünü vurgularken; bazı araştırmacılar hız konusuna vurgu yapmış; başka bir araştırmacı ve uygulamacı grup ise yapısı itibariyle büyük verinin düzensiz ve karmaşıklığına odaklanmıştır (Altunışık, 2015: 48, akt. Kılıç, Yurtsever, Atalay. 2019:296).

2.3. Büyük Verinin 5 Temel Bileşeni: 5 V Kavramı

Veri geleneksel yöntemlerde ele alınamayacak düzeydeyse büyük olarak karakterize edilir. Büyüklük sadece hacimle ilgili değildir. Veri, belki de kapsadığı alan itibariyle (volume), çok hızlı hareket etmesi (velocity) veya kullanılabilir bir şekilde yapılandırılmamış çeşitlilikte (variety) olduğu için büyük olarak ifade edilir (Gobble, 2003, akt. Demirtaş ve Argan, 2015:7). Bunun yanı sıra güvenli oluşu yani doğrulanabilir olması (verification) ile anlamlı bir değere (value) sahip olması da büyüklüğün bir tamamlayıcısı olarak ele alınır. Bu yapısı ile, literatürde 3V ile 5V arasında tanımlanan boyutlar, büyük verinin boyutlarını oluşturmaktadır. 5V ve açıklamalarına ilişkin detaylar aşağıda verilmiştir (Göksu, 2014, akt. Demirtaş ve Argan, 2015:7):

2.3.1. Veri Hızı (Velocity)

Bu kavram yaratılan verinin hızıyla ilgilidir (Hoy, 2014, akt. Demirtaş ve Argan, 2015:7). Büyük verinin bu boyutu, yüksek hızdaki bağlantıyı ve geniş bant büyüklüğünü gerektirir (Schaeffer ve Olson, 2014, akt. Demirtaş ve Argan, 2015:7)). 

Daha hızlı üreyen veri, o veriye muhtaç olan işlev sayısının ve çeşitliliğinin de aynı hızda artması sonucunu doğurmaktadır (Göksu, 2014, akt. Demirtaş ve Argan,  2015:7, akt. Demirtaş ve Argan, 2015:7). Örneğin, online perakendeciler sadece sonuçlanın satışlarından değil, müşterilerin her tıklama ve etkileşim işlemlerinde veri derleyebilmektedir. Hız sayesinde gerçekleşen bu bilgiler ile ek alımlar önererek hızlı bir şekilde bu bilgiyi kullanmak mümkün olur ve bu sayede rekabet avantajı elde edilebilir. Akıllı telefon çağı, yanlarında taşıdıkları bu araçlar sayesinde tüketicilerin coğrafik görüntü ve ses kaynaklarından yeni veri üretebilmektedir (Dumbill, 2013, akt. Demirtaş ve Argan, 2015:7). 

2.3.2. Veri Çeşitliliği (Variety)

Çeşitlilik, toplanan verinin tiplerini ortaya koyarak, verideki homojen yapının eksikliğini ifade eder (Hoy, 2014, akt. Demirtaş ve Argan, 2015:7).

Büyük veri sistemleri farklı kaynaklardan beslendiği için heterojen yapıya daha yakındır. Sosyal ağlardaki metin ve görsel veriler veya bir sensörden sağlanan veriler hamdır. Bu yapısı ile de verinin kullanıma hazır olması nadir bir durumdur (Dumbill, 2013, akt. Demirtaş ve Argan, 2015:7)

2.3.3. Veri Hacmi (Volume)

Veri depolama ve işleme maliyetlerinin ucuzlaması daha fazla verinin işlenebilmesine olanak vermiştir. Öyle ki geçen son yarım yüzyıl içerisinde veri depolama maliyeti, kabaca, her iki yılda bir önceki döneme göre yarı yarıya ucuzlamıştır (Mayer-Schönberger ve Cukier, 2013:101, akt. Atan ve Suat 2016:147). 2013 yılı itibariyle dünya üzerindeki mevcut verilerin %90’ının son iki yıl içerisinde üretildiği tahmin edilmektedir (Hurwitz vd., 2013, akt. Atan ve Suat 2016:147). 70’li yıllarda megabayt düzeyindeki bir veri “büyük” iken bugün terrabayt ve üzerindeki veriler için “büyük” denmektedir (Salminen ve Kaartemo, 2014, akt. Atan ve Suat 2016:147). Bu bağlamda büyük veriyi, kapladığı alandan ziyade, veriyi işleme zorluğuna bağlı olarak “büyük veri” veya “normal veri” şeklinde nitelendirmek daha doğru bir yaklaşım olacaktır.

2.3.4. Veri Değeri (Value)

En önemli bileşen ise verinin bir değer yaratmasıdır. Büyük verinin, veri üretim ve işleme katmanlarından sonra kurum için artı değer yaratıyor olması gerekir. Karar verme süreçlerine anlık olarak etki etmesi ve doğru kararın zamanında verilmesi için hazır olması gerekir. Örneğin, sağlık konusunda stratejik kararlar alan bir devlet kurumu anlık olarak bölge, il, ilçe vb. detaylarda hastalık, ilaç, doktor dağılımlarını görebilmelidir. Hava kuvvetleri, tüm uçuş envanterindeki taşıtlarının anlık yerlerini ve durumlarını görebilmeli, geriye dönük bakım geçmişlerini izleyebilmelidir. Benzer şekilde bir banka, kredi vereceği kişinin sadece demografik bilgilerini değil, yemek yeme ve tatil yapma alışkanlıklarını da izleyebilmeli, gerekirse sosyal ağlarda ne yaptığını görebilmelidir (Göksu, 2014, akt. Demirtaş ve Argan, 2015:8). 

2.3.5. Veri Doğruluğu (Verification)

Bu bilgi yoğunluğu içinde verinin akışı sırasında “güvenli” olması da bir diğer bileşendir. Akış sırasında, doğru katmadan, olması gerektiği güvenlik seviyesinde izlenmesi, doğru kişiler tarafından görünebilir veya gizli kalması gerekir (Göksu, 2014, akt. Demirtaş ve Argan, 2015:8).

2.4. Pazarlama Kavramı

Çalışmamızın anahtar kelimelerinden bir diğeri olan pazarlama kavramını bu kısımda ele alacağız. Amerika Pazarlama Birliği (American Marketing Association – AMA) tarafından pazarlama ile ilgili yapılan ilk tanımda işletmecilik açısından tek taraflı bir değerlendirme ön plana çıkmaktadır. Bu tanıma göre pazarlama; “malların ve hizmetlerin üreticiden tüketiciye doğru şekilde akışını yönelten işletme faaliyetlerinin yerine getirilmesidir”. Ancak bu tanımda tüketicilerin önemine kısmen değinilmiştir ve pazarlama faaliyetlerinin başlangıç ve bitiş noktaları belirtilmemiştir (Ersoy, 2009:1, akt. Bozkurt ve Ünal, 2015:2).

İngiltere Pazarlama Enstitüsü ise hem işletmelerin hemde tüketicilerin ortak bir şekilde ele alındığı pazarlama tanımını; “belirli mal ve hizmetlerin kâr amacı veya işletme tarafından ortaya konulan diğer amaçlara ulaşmak için nihai tüketicinin satın alma gücünü efektif talebe dönüştüren bütün işletme faaliyetlerinin organizasyonu ve yönetilmesi ile ilgili bir yönetim fonksiyonudur” şeklinde ifade etmektedir (Hacıoğlu, 2008: 3, akt. Bozkurt ve Ünal, 2015:2)).

Hacıoğlu ise pazarlamayı; “tüketicilerin tatmin edilecek ihtiyaç ve isteklerinin belirlenmesi, bu ihtiyaçlara uygun mal ve hizmetlerin üreticilerden tüketicilere ulaşmasını sağlayan ve daha sonra tüketicilerde yeni ihtiyaç ve satın alma arzusu yaratan tekniklerin ortaya konulması” olarak tanımlamaktadır (Hacıoğlu, 2008: 2-3, akt. Ünal ve Bozkurt, 2014:2). 

1985 yılında AMA tarafından yapılmış ve genel kabul görmüş tanıma göre pazarlama; “kişisel örgütsel amaçlara ulaşmayı sağlayabilecek mübadeleleri gerçekleştirmek üzere malların, hizmetlerin ve fikirlerin geliştirilmesi, fiyatlandırılması, tutundurulması ve dağıtılmasına ilişkin planlama ve uygulama sürecidir” şeklinde tanımlanmaktadır (AMA,1985:1, akt. Bozkurt ve Ünal, 2015:2). 

Ancak bu tanımdan yıllar sonra 2004 yılına gelindiğinde işletmecilik ve pazarlama alanındaki gelişmelere bağlı olarak AMA pazarlama tanımını yeniden güncellemek durumunda kalmıştır. Yeni tanıma göre pazarlama; “işletme ve onun paydaşlarına faydalı olacak bir şekilde müşteri ilişkilerinin yönetilmesi, müşteriler için bir değer yaratılması, tanıtılması ve tüketiciye ulaştırılmasına yönelik bir süreçler dizisi ve örgütsel bir fonksiyondur” şeklinde tanımlanmaktadır (Gundlach ve Wilkie, 2009: 259, akt. Bozkurt ve Ünal, 2015:3).

Ülkemizde ise pazarlama biliminin öncüsü olarak kabul edilen Prof. Dr. Mehmet Oluç hocanın 1987 yılında yaptığı pazarlama tanımı şu şekildedir. Pazarlama; “mal ve hizmetlerin üretildiği noktadan tüketiciye ulaşıncaya kadar geçtiği kanallar ile bu geçişle ilgili olarak yapılan eylemlerin bir uyum ve bütünlük içinde ele alınmasıdır” (aktaran; Eroğlu, 2002: 9).

Türk Dil Kurumu’nun (TDK) Güncel Türkçe Sözlüğü’nde pazarlama kavramını; “bir ürünün, bir malın, bir hizmetin satışını geliştirmek amacıyla tanıtmayı, paketlemeyi, satış elemanlarının yetişmesini, piyasa gereksinimlerini belirlemeyi ve karşılamayı içeren etkinliklerin bütünü” olarak tanımlanmaktadır (tdk.gov.tr, 2015. akt. Bozkurt, Ünal, 2015:3). 

Pazarlama kavramı ile ilgili yapılan tanımların çoğunda şu ortak esaslara rastlamak mümkündür.

• Pazarlama tüketici gereksinimlerinin karşılanmasına yöneliktir.
• Pazarlamada belirli bir bedel karşılığında iki ya da daha fazla taraf arasında bir değişim söz konusudur. Bu değişimden söz edilebilmesi için bu süreçte alıcı ve satıcı olmak üzere en az iki tarafın bulunması gerekmektedir. Ayrıca bu tarafların birbirlerine sunacakları bir değerin olması, tarafların birbirinden haberdar olması, tarafların birbirlerine sundukları tekliflerde seçme ve reddetme serbesitesine sahip olması, iki tarafın değişime istekli ve karşılıklı fayda beklentisi içerisinde olması gerekmektedir (Altunışık, 2009:8. akt. Bozkurt, Ünal, 2015:2). 
• Pazarlama bir ürünün sadece reklamıyla ilgili olmayıp ürünün düşünce aşamasından başlanıp tüketiciye dağıtımı aşamasına kadar devam etmektedir.  
• İşletmenin pazar çevresi; mikro çevre ve makro çevre olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Odak dairede yer alan işletmenin mikro çevresinde yer alan iç müşterileri (çalışanları) ve dış müşterileri (nihai ürünleri kullanan hedef kitledeki tüketicilerdir), rakipleri ve tedarikçileri işletmenin pazarlama faaliyetlerini etkilemektedir. Ayrıca işletmenin makro çevresinde yer alan ekonomik, demografik, teknolojik, politik-yasal, sosyokültürel ve ekolojik faktörlerdeki değişimlerde pazarlama faaliyetlerini etkilemektedir. Yani pazarlama süreci ve pazarlama faaliyetleri dinamik ve değişkendir. 
• Pazarlama; işletmelerin pazar fırsatlarını yakalamasına, rakiplerinden üstün olmasına ve bu sayede devamlılıklarını ve kârlılıklarını sürekli kılmalarına olanak sağlar (Ersoy, 2009: 4).

İşletmeler varlıklarını sürdürme amaçlarının yanı sıra sürekli olarak hedef tüketici grubunun ihtiyaç ve isteklerini takip etmek ve bunları karşılamak zorundadır. Bir işletme, rakiplerinden farklı olarak ve tüketicilerine tam uygun olacağını düşündüğü ürün ve hizmetleri üretebilir. Fakat tüketicilerin bu ürün ve hizmetlerden haberdar olmaması veya ürünleri kullanıp memnun kalmaması işletmenin satış çabalarını zorlaştıracaktır. Bu nedenle işletmeler tüm faaliyetlerini planlarken ve uygularken tüketici temelli ve tüketicileri memnun edecek bir pazarlama faaliyetini yürütmelidir. (Bozkurt, 2019: 3)

2.4 Büyük Verinin Ortaya Çıkışı

Büyük verinin ortaya çıkışı ilk bilgisayar ağının kurulduğu 1969 yılında başlar. Büyük verinin tarihi, Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı’nın ileri düzeydeki araştırma projeleri için geliştirilen ARPANET projesi büyük veri üretiminin, işlemesinin ve yorumlanmasının ilk adımını oluşturdu diyebiliriz. 

Bugünkü anlamıyla büyük verinin ortaya çıkışı, verilerin bilgisayar ortamına aktarılması ve kaydedilmesi ile başlamıştır. 1970’li yıllarda verilerin özellikle saklanması ve analiz edilmesi için “veri tabanı makineleri”nin yapılmasının büyük veri kavramının doğuşuna zemin hazırladığı kabul edilebilir. 1980’li yıllarda artan veri miktarını işlemek ve kaydetmek için tek bir bilgisayar yetersiz olmaya başlamış ve paralel veri tabanı teknolojisi geliştirilmiştir. 1990lı yıllarda gelindiğinde internet servislerinin ortaya çıkışı ve hızla büyümesi indekslenmiş, sorgulanabilen ve insanoğlunun o güne kadar görmediği hızla büyüyen bir veri havuzu oluşmasına sebep olmuştur (M. Chen ve diğerleri, 2014 akt. Çiğdem ve Seyrek, 2015:5). 

2.5. Büyük Verinin Pazarlama Alanında Kullanımı

Günümüzde veri üretme konusunda o kadar ileri gittik ki; Dünyada üretilen toplam verinin %90’ı son 2 yılda üretildi. Bu veri sosyal medya paylaşımları, arama motoru verileri, elektronik postalar, bloglar, fotoğraflar, videolar, GSM operatörlerinden elde edilen arama kayıtları gibi birçok farklı kaynaktan elde ediliyor. İşte elde edilen tüm bu verilerin anlamlı ve işlenebilir olarak dönüştürülmüş biçimi ‘büyük veri’ olarak adlandırılıyor.

Bu hızda veri üretilmesi durumunda, 2020 yılında Dünyada kaydedilen verinin 35 Zettabyte (1 Zettabyte = 1.099.511.627.776 Gigabyte) gibi devasa bir boyuta ulaşacağı tahmin ediliyor. Tam da bu noktada önemli iki problem ile karşı karşıyayız; bu veriyi saklamak (Twitter her gün 7 terrabyte, Facebook 10 terrabyte veri saklıyor) ve bu veriyi hızla analiz etmek ve sonuç çıkartmak…

Eğer işletmeler bu veriyi analiz etmeyi başarır ve sonuç çıkartabilirse;

• Verimlilik artırabilir, maliyetlerini düşürebilir,
• Hizmet iyileştirmesi yapılabilir,
• Veri ile çok daha etkili yeni ürün geliştirmesi yapılabilir,
• Elde edilen sonuçlar şirket içi karar mekanizmalarını destekleyebilir (örneğin müşteriyi anlama ve ölçümleme gibi.)

Örneğin bir şehirde büyük veri kullanılarak (gerçek zamanlı sosyal medya paylaşımları, hava durumu ve trafik raporları) trafik ışıkları gerçek zamanlı olarak ayarlanıp, trafik sıkışıklığı azaltılabilir. Ya da hava durumu verileri, anlık ilaç satışları ve sosyal medya paylaşımları (bu gün çok hastayım diyen kişi sayısı) bir araya getirilerek büyük veri ile salgın grip hastalıkları bile tahmin edilebilir. Daha da önemlisi, birçok farklı veriyi derleyen ve veri madenciliği ile bu veriyi işleyen perakende işletmeleri, müşterilerinin bir bebek beklediklerini bile (bazen müşteriden bile önce) tahmin edip bu duruma uygun ürün ve hizmetleri anne ya da baba adayına sunabilir. (Yüksekbilgili, 2016). 

Artur’un müşteriyi cesaretlendirmek, pazarlama faaliyetleri sonuçlarının geliştirilmesi, hesap verilebilirlik metrikleri için büyük veri sayesinde toplanan verilerin çözümlenmesi ve uyarlanması şeklinde tanımladığı büyük veri pazarlaması, 5 adımlı bir modelin altında toplanmıştır (Artur 2013: Aktaran, Arıkan, 2016):

1. Strateji kurma: Müşteri etkileşimi, veri toplanması ve analizi, organizasyon ve teknoloji stratejilerini kapsamaktadır.
2. Yapay duvarları kaldırma: Siloları yıkmak olarak adlandırılan bu adımda, işletme birimleri arasındaki sinerjiyi yakalamak için işbirliği ve konsolidasyon yolları bulunmaktadır.
3. Ayıklama: Var olan analitik yeteneklerle eldeki veriyi işlenebilir hale getirmek.
4. Metrik geliştirme: Mevcut büyük veri kaynaklarından, pazarlamaya yönelik ölçümleri tanımlamak.
5. Süreç entegrasyonu: Konsept, kampanya ve kar arasında stratejik hizalanma sağlanması.

2.5. Müşteri İlişkileri Yönetimi (CRM)

Kotler’e göre müşteri ilişkileri yönetimi; bir şirketin, bireysel müşterileri hakkında, daha iyi bir hedefsel pazarlama için kullanılabilecek olan ayrıntılı bilgiyi elde etmesini sağlayacak donanıma ve yazılıma sahip olması olarak tanımlanmıştır (Kotler, 2017: 88, akt. Kılıç, Hilal & Yurtsever, Esad & Atalay, Emine. 2019:10).

Başka bir tanıma göre müşteri ilişkileri yönetimi en genel haliyle; “ Bir işletmenin kendi değerini artırmak ve her müşteriyi firma için daha değerli kılmak amacıyla, haklarında daha fazla bilgi edinmek ve her birine gittikçe daha büyük değer sunmak için, müşterileriyle gittikçe daha yakın temas kurabileceği şekilde tasarlanmış bir dizi iş uygulaması olarak tanımlanabilir” (Peppers ve Rogers, 2013: 27, akt. Kılıç, Hilal & Yurtsever, Esad & Atalay, Emine. 2019:10 ).

Müşteri ilişkileri yönetimi, müşteri ilişkileri yönetimi ve büyük verinin pazarlama alanındaki kullanımı birbirinden ayrılmaz bir bütün olarak ele alınabilir diyebiliriz. Büyük veri, müşteri ilişkileri yönetimi kapsamında günümüzde o kadar önemli bir etken olmuştur ki, şu anda müşteri ilişkileri yönetimi sisteminden büyük veri desteğini çıkardığımızda pazarlama sisteminin tıpkı 1900’lü dönemlerdeki gibi “ne üretirsen satarsın” noktasına dönmesi kaçınılmaz olacaktır. Bunu destekleyecek birkaç spesifik örnek verecek olursak; Müşteri ilişkileri yönetimi büyük veri sistemlerini kullanarak müşterilerini, potansiyel müşterilerini sürekli takip etmektedir, bu takip sonucunda ise müşterilerine özel satın almaya teşvik edici kampanyalar, geleneksel reklamcılığa zıt olarak müşteriye özel reklamlar sunabilir, hatta ileri bir seviye olarak ürünün tasarım değişikliğine kadar inilebilir. 

YÖNTEM

3.1. Amaç ve Katkı

“Türkiye’de Pazarlama Alanında Büyük Verinin Kullanımı” isimli makale çalışmasında birçok sektörün faydalandığı büyük veri kavramını açıklamak, bir pazarlama aracı olarak olarak büyük veriyi kullanmanın şirketlere ne gibi avantajlar / dezavantajlar sağladığını, büyük verinin ticari kullanımında etik ve ahlaki değerlerin ne denli gözetildiği, yine ticari kullanımda kullanıcıların ne tür verilerinin toplandığını anlamak, bu verilerin nasıl işlendiğini ele almak ve kullanıcıların bu verilerin toplanması ve işlenmesi süreçlerindeki farkındalığını anlama amacı ele alınmıştır.

3.2 Evren ve Örneklem

Katılımcıların ana kütleyi doğru temsil edebilmesini sağlamak amacı ile çalışma hayatında büyük veriyi kullanan farklı unvanlardan kişiler belirlenmiştir. Üç katılımcı; bir IT ve İş Analisti, bir Kurumsal İletişim Uzmanı, bir Büyük Veri Mühendisi olarak seçilmiştir.

3.3. Veri Toplama ve Analiz Yöntemi

Çalışmada veri toplama yöntemi olarak derinlemesine mülakat metodu uygulanmıştır. Derinlemesine görüşme, araştırılan konunun bütün boyutlarını kapsayan, daha çok açık uçlu soruların sorulduğu ve detaylı cevapların alınmasına imkan veren, yüz yüze, birebir görüşülerek bilgi toplanmasına imkan veren bir veri toplama tekniğidir. Karşıdaki kişinin duygu, bilgi, tecrübe ve gözlemlerine görüşme yoluyla ulaşılır.  (Tekin, 2012:1).

Araştırma yönteminin uygulanması için 7 soru baz alınmıştır.

Araştırma sorularımız aşağıda belirtildiği gibidir:

1. Türkiye’de büyük verinin önemi ve yeri nedir?
2. Türkiye’de pazarlama alanında büyük veri kullanılıyor mu?
3. Kullanılıyor ise nasıl bir artı değer sağlamaktadır?
4. Kullanılmıyor ise yakın gelecekte kullanılması mümkün mü?
5. Sektörünüzdeki şirketler pazarlama çalışmalarında büyük veriden yararlanıyor mu?
6. Büyük verinin pazarlamada kullanımının son tüketici için spesifik faydaları var mıdır? Var ise bu spesifik faydalar nelerdir?
7. Dijital pazarlama büyük verinin bir ürünüdür gibi bir cümle kurabilir miyiz?

MÜLAKAT

IT, İş Analisti

Otomotiv sektöründen bir firmada IT, İş Analisti olarak çalışan aynı zamanda Bahçeşir Üniversitesi Yüksek Lisans Büyük Veri Analitiği ve Yönetimi Programında öğrenim gören katılımcımızla yaptığımız derinlemesine mülakat soruları ve cevapları aşağıdaki gibidir.

Türkiye’de büyük verinin önemi ve yeri nedir?

Türkiye’de büyük veri günden güne önem kazanmaktadır. Aslında bu işin altında bence şirketlere iş kararları aldırabilmek yatıyor. Şirketlerin bu kararları alabilmesi için yeterli veriyi sağlaması gerekiyor, dolayısıyla günden güne önemi artmaktadır. Şirketler ne konuda zorlanıyor diye soracak olursanız, çok farklı sistemler var, farklı farklı veri türleri var, bunların toplanması işlenmesi ve bunlardan anlam çıkarabilmek gerçekten bir meydan okuma gibi gözüküyor şirketler için. Ayrıca şunu da belirtmek isterim ki; Büyük Veri üniversitelerin yüksek lisans programlarında çok popüler olmuş durumda. Bende bunlardan Bahçeşehir Üniversitesi’nde okuyorum. Aynı zamanda büyük veri danışmanlık şirketleri de günden güne popülerlik kazanmaktadır.

Türkiye’de pazarlama alanında büyük veri kullanılıyor mu?

Farklı sektörlerdeki kurumsal şirketlerde büyük veri kesinlikle kullanılıyor. Bu sektörlerde eticaret şirketleri, telekom şirketleri, bankacılık sektörleri başı çekmektedir. Yine bu sektörlerde, iş ilanlarından da görmek de mümkündür ki, veri ekipleri var, veri bilimciler, veri analistleri var. Yani kısaca kullanılıyor diyebiliriz.

Türkiye’de pazarlama alanında büyük veri kullanılıyor dedik, büyük veri bu alanda nasıl bir artı değer sağlamaktadır?

Bu soruda ilk aklıma gelen şu oldu: Müşterilere özel kampanyalar ve reklamlar kullanıcıların önüne sunuluyor. Veriye dayalı bir pazarlama stratejisi izleniyor, özellikle eticaret sektöründe ve az önce bahsettiğimiz sektörlerde. Pazarlama Analitiği adında bir ders alıyorum, aslında başlı başına bir konu bu. İçeriği ne derseniz; Burada farklı yöntemlerle müşterilerin davranışları anlaşılmaya çalışıyor. Örneğin: Bir market-basket analizi, RFM analizi. Bunlarla müşterilerin davranışları ortaya çıkıyor. Bunların dışında şirketler müşterilerini kümeliyorlar, segmente ediyorlar, yani müşteri segmentasyonu. Bunun sonucunda her segmente farklı farklı pazarlama stratejileri ve yatırımları yapıyorlar. Bunun dışında artı değer olarak örneğin eticaret siteleri, kullanıcı yorumlarından müşterilerin duygu analizi çıkarıyor buna sentiment analizi diyoruz. Yine artı değer olarak şirketler kendi satış miktarını, günlük stok miktarını tahmin edebiliyorlar geçmiş veriye dayalı olarak. Bunları tahmin ederek kendi pazarlama stratejilerini belirleyebiliyorlar.

Sektörünüzdeki şirketler pazarlama çalışmalarında büyük veriden yararlanıyor mu?

Ben otomotiv sektöründeyim, benim sektörümde pazarlama alanında büyük veri çalışması duymadım kendi şirketimde, büyük veri ekipleri kuruluyor, yine global şirketlerde de büyük veri ekipleri ekiplerinin kurulduğunu duydum. Ama az önce bahsettiğim üç ana sektör kadar kullanılmıyor tabii ki. Çünkü çok daha geleneksel bir sektör. Ama pazarlama alanı dışında kullanılıyor. Örneğin üretimde sürecinde gayet verimli olarak kullanıldığını görebilirsiniz.

Büyük verinin pazarlamada kullanımının son tüketici için spesifik faydaları var mıdır? Var ise bu spesifik faydalar nelerdir?

Vardır kesinlikle, az önce bahsettiğimiz gibi müşteri odaklı bir strateji izleniyor şirketlerde. Örneğin kişiye özel ürün, video, müzik önerileri veriliyor. Türkiye’de BluTV, Fizy gibi uygulamaların bu konuda büyük veriden destek aldığını düşünüyorum. Yine bir eticaret sitesinde alışveriş yapmak isterseniz, bir ayakkabı alıyorsunuz ve  hemen altında daha farklı öneriler çıkıyor, yine girdiğiniz bilgilere göre size özel pazarlama stratejileri sunuluyor. Bunlar Big Data Recommendation System, makine öğrenmesi modelleriyle bizim karşımıza çıkıyor, tabi makine öğrenmesi modeli de veriyi kullanıyor.

Dijital pazarlama büyük verinin bir ürünüdür gibi bir cümle kurabilir miyiz?

Yani bence kuramayız, kişisel görüşüm. Neden? Bence dijital pazarlama büyük veriyi kullanıyor, ama büyük verinin bir ürünü diyemem ben ona. Ama ayrı da düşünemeyiz tabii ki. 

Sorduğumuz sorular dışında eklemek istedikleriniz var mıdır?

Büyük veri pazarlamaya ayrıca şöyle katkı sağlıyor, kazancı maksimize ediyor, kaynaklarını doğru yönetmeyi sağlıyor ve şirketlerin nokta atışı kampanyalara ulaşmasını sağlıyor. Riskleri ortadan kaldırıyor ve doğru kişiye doğru pazarlama yöntemiyle ulaşılmasını sağlıyor. Örneğin bir kişi futbolla ilgileniyorsa o kişiye bir futbol ayakkabısı öneriyor.

Dünya’da veya Türkiye’de farketmeksizin Büyük Veri kullanımının sizin etik ve ahlaki görüşlerinize göre insanlığa bir katkısı olduğunu düşünüyor musunuz?

Düşünüyorum, büyük verinin insanlığa kesinlikle bir katkısı var. Kötü yönde bir katkısı var mı diye soracak olursanız, bunu gelecekte göreceğiz. Çünkü verilerimiz toplanıyor, biliyorsunuz ki konuştuğunuz konularla ilgili bile telefonunuzda reklam önerileri geliyor karşınıza. Yani sürekli veri üretiyorsunuz ve bu veriler bir yerlerde toplanıyor ve ileride insanlığın aleyhine kullanımı gibi bir durum olur mu bir soru işareti benim için. Ama insanlığın lehine de kullanılabileceğini ben düşünüyorum. Örneğin şehirlerdeki karbondioksit salınımı şu anda hesaplanabiliyor. Bu ne demek? Bu, her şehre özel bir önlem alınabilir demek. Bu veriler bir araya getirilerek karbondioksit salınımında şehirler bazlı önlemler alabiliriz.

Dijitalden Sorumlu Kurumsal İletişim Uzmanı

Sakarya Üniversitesi Halkla İlişkiler ve Reklamcılık Lisans programından mezun olan, Öğrenim sürecinde de bir dijital medya ajansında tecrübesi olan. Şu anda bir vakıfta dijitalden sorumlu kurumsal iletişim uzmanı olarak çalışan katılımcımızla yaptığımız derinlemesine mülakat soruları ve cevapları aşağıdaki gibidir.

Türkiye’de büyük verinin önemi ve yeri nedir?

Büyük veri kavramına esasen Türkiye’den ziyade globalde, dünyada bakmak gerekiyor. Büyük veri son yıllarda özellikle CRM alanında veri toplanması ile birlikte karşılıklı etkileşimin sağlandığı günden bu yana ciddi bir ivme kazandı. Aslında büyük veri dediğimiz kavram CRM kavramıyla bence çok sıklıkla karıştırılıyor. Büyük veri daha ziyade, parça parça kopuk ve anlamsız gibi görünen verilerin işlenerek kullanıcının ve firmanın yararına olacak şekilde kullanılmasıdır, ve bence kullanılması gereken, her alanda işe yarayan bir bilgi kümesidir. 

Türkiye’de pazarlama alanında büyük veri kullanılıyor mu?

Aslında bu konuda çeşitli spekülasyonlar var kullanıldığına veya kullanılmadığına dair. Açıkçası ben gerçek anlamda bahsettiğimiz büyük verinin Türkiye’de kullanılmadığını düşünüyorum. Türkiye’de derken aslında Türk firmalar tarafından kullanılmadığını düşünüyorum. Ama bunun ötesinde tabii ki Meta şirketler grubu Facebook, Instagram, Amazon veya benzeri platformlar büyük veriyi globalde sistemimize ettiği için ve Türkiye halihazırda dijital reklamcılıkta dünyanın birçok ülkesinden daha önde olduğu için büyük veri kullanılıyor. Ama Türk şirketleri tarafından tamamen Türk yazılımlarla kullanılmıyor.

Öyleyse Türk şirketler olmasa da yabancı şirketlerin Türkiye’deki faaliyetlerinde kullanılıyor dedik, peki bu faaliyetler pazarlama alanına nasıl bir artı değer sağlamaktadır? 

Aslında başta söylediğim gibi, ben bu konuya çoğunluğun aksine olumlu bakıyorum. Çünkü artık bilgi bombardımanı ve hayatın hızlanması ile birlikte insanların ihtiyaç duyduğu şeylere daha hızlı ve daha kolay, daha kaliteli ürünlere daha kolay ulaşabilmesi gerekiyor. Bu da büyük verinin en büyük nimetlerinden bir tanesi. Benim işlenmeye izin verdiğim veriler benim faydama olacak bir şekilde işlenip benim karşıma anlamlı ve memnun kalacağım ürünler reklam kapsamında çıkartılırsa bu benim için hem bir maddi kazanç sağlar, iki zaman olarak bana artı değer yaratır. Bu yüzden ben bu konuya olumlu bakıyorum.

Peki Türk şirketlerinin büyük veriyi yakın gelecekte kullanması mümkün mü?

Aslında mümkün. Yani önümüzde Getir, Trendyol, Hepsiburada gibi teknoloji devleri olduğu için ki bu saydığım üç marka veya çok daha fazlası yakın gelecekte globalde sayılı markalar arasına girecek ve bence kendi verisini oluşturup ki ben elimde bir veri olmadan konuşuyorum, tutulduğunu düşünüyorum, ancak sağlıklı bir şekilde işlenemiyordur diye tahmin ediyorum yakın bir gelecekte olacaktır. Çünkü bahsettiğim üç platformun bile (diğer markaları dışarı çıkardığımızda) globalde çok ciddi bir kullanıcısı var ve bu inanılmaz derecede. Mobil uygulamalar ve alışveriş deneyimi üzerinden veri sağlandığını düşünüyorum. Yakın gelecekte daha çok yükselecektir.

Sektörünüzdeki şirketler pazarlama çalışmalarında büyük veriden yararlanıyor mu?

Esasında az önce bahsettiğim gibi Meta, Facebook, Google gibi firmaların sağladığı big data dan tabii ki bizde faydalanıyoruz her alanda olduğu gibi, bu tamamen bizim öz yazılımımız olmamakla birlikte kullanıyoruz diyebilirim.

Büyük verinin pazarlamada kullanımının son tüketici için spesifik faydaları var mıdır? Varsa bu spesifik faydalar nelerdir?

Az önce bahsettiğim gibi bence günümüzdeki en büyük fayda (spesifik de olabilir genelde olabilir) son kullanıcının zamanına yönelik olması. Özellikle günümüzde Türkiye gibi biraz daha kapitalizmin yoğun hissedildiği ülkelerde insanların en büyük derdi maddi geçim sıkıntısının yanında boş vaktin olmaması, kendine vakit ayıramaması, o yüzden vakit kazanımı büyük bir artı değerdir. Bunun yanında kıyaslama uygulamaları günümüzde sıkça artmaya başladı. Kıyaslama uygulamaları ile iki ürün arasındaki fiyat rekabetinin görülmesi evet sağlanması da bu alanda önemlidir. Üçüncüsü kalite, öncesinde insanlar sanal pazaryerleri olmadan veya dijital bu kadar gelişmeden önce en fazla sokağındaki en fazla mahallesi’ndeki ürün kalitesine muhtaçken, şuan artık dünyanın diğer ucundan, çin’den, amerika’dan veya başka bir yerden birkaç gün sonra eline ulaşacak şekilde istediği kaliteye ulaşabiliyor. Bahsettiğim bu zaman para ve kalite kavramları. Bence hem özelde hem genelde çok büyük ve anlamlı kazanımlar.

Dijital pazarlama büyük verinin bir ürünüdür gibi bir cümle kurabilir miyiz?

Aslında kurabiliriz. Yani burada büyük veriye hangi pencereden baktığınıza bağlı. Az önce bahsettiğim gibi CRM, elimizdeki kısıtlı bir verinin ne şekilde işlendiğine bağlı olarak bu da dijital pazarlamanın bir alanıdır diyebilirim. Dijital pazarlamada konveksiyonel pazarlamaya zıt olarak genellikle sizi arayan kullanıcıya ulaşırsınız. Diğer türlü genellikle bir fiziki mağazamız olduğunda yeriniz bellidir, aldığınız sattığınız ürün ve konumuz bellidir. Ama sanalda sizi arayan insanların ayağına siz gidersiniz, böyle farklılıklar vardır. Bu yüzden büyük verinin önemi çok büyük, şu yüzden önemli; insanlar sizi aramıyor, siz insanları arıyorsunuz. Aradığınız insanlarda herhangi birisi değil, sizin ürününüzü almaya çalışan insanlar olması gerekiyor bu yüzden önemli. Sonuç olarak dijital pazarlama büyük veri sayesinde dönüyor diyebilirim.

Dünya’da veya Türkiye’de farketmeksizin Büyük Veri kullanımının sizin etik ve ahlaki görüşlerinize göre insanlığa bir katkısı olduğunu düşünüyor musunuz?

Sağladığımız verinin etik ve ahlaki boyutuna bakmamız gerekiyor öncelikle. Bunun içerisinde sizin siyasi görüşünüz olabilir, sizin aylık geliriniz de yer alabilir veya daha kişisel özel bilgilerinizde yer alabilir. Burada kullanıcı bir platforma kayıt olurken, kendi rızasıyla kendi beyanıyla verdiği verilerin kullanımında bence bir sıkıntı yok. Ancak rıza dışında alınmış şahsıyla verilerde ettik ve ahlaki olarak çok büyük problemler olduğunu, şuan yok ancak yakın gelecekte çok ciddi cezai yaptırımlarla desteklenmesi gerektiğini düşünüyorum ben. 

Yani şu anda insanoğlunun gelişimi için sizce bir katkısı var mıdır?. 

Var, kesinlikle var. Az önce bahsettiğim gibi büyük şehirlerde yaşayan beyaz yakalı insanların en büyük derdi zaman ve nakit, bunların ikisine de çözüm üretiyor şu anda. Bir diğeri sizin kişisel ilgi alanınıza göre hobiler, meslekler veya yönelimler sağlayarak sizin kariyerinizi veya hayatınızda olumlu yönde şekillendirmeye etkisi olacaktır. Buna bir örnek verecek olursam, maddi veya manevi metalar üzerinden konuştum. Youtube’da, Twitch’de veya benzeri platformlarda son 3-5 yıldır popüler bilim kanallarının sayısı ve içerik kalitesi artmaya başladı. Bu güzel bir örnek, şu yüzden güzel. Bahsettiğim gibi bundan 5-10 yıl öncesine kadar bilim veya popüler bilim insanlar için, çocuklar için, gençler için okulda öğretilen korkunç bir süreç iken, artık gençler ve çocuklar kendi rızasıyla bu platformları üye olup, gerekirse maddi veya manevi olarak destekleyip bilimin gelişmesine katkı sağlayabiliyor. Bu bize yakın gelecekte özellikle mesleki ve kişisel gelişim anlamında büyük artılar sağlayacaktır.

Büyük Veri Mühendisi

Sabancı Üniversitesi’nde Veri Analitiği ve Big Data eğitimi alan, yaklaşık 4.5 yıldır IT sektöründe Türkiye’nin önde gelen bankalarında Veri Mühendisi olarak çalışan katılımcımızla yaptığımız derinlemesine mülakat soruları ve cevapları aşağıdaki gibidir.

Türkiye’de büyük verinin önemi ve yeri nedir?

Aslında “Veri Nedir” sorusuyla başlamalı buna, eskiden şirketler verilerini tutup işleyebilmek için excel ve türevi uygulamalarla kendi verilerini store edebiliyorlardı, belki oradaki sayfalar oradaki işlem hacmini karşılamak için yetiyordu. Ama günümüzde gelişen teknolojiyle birlikte veri ihtiyacı çok daha arttığı için, binler, onbinler, yüzbinler değil, milyarlarca satır, yüzlerce kolonu içeren structure data store etme ihtiyacı doğdu, Dolayısıyla insanlar daha massive, amount veri store edebilecekleri toolları kullanarak büyük verileri işlemeye başladılar.

Türkiye’de pazarlama alanında büyük veri kullanılıyor mu?

Trendyol, Adidas vs, gibi büyük, kurumsal bütün şirketler büyük veri toollarına ihtiyaç duyar ve bunları kullanmaktadır.

Peki bu faaliyetler pazarlama alanına nasıl bir artı değer sağlamaktadır? 

Bu verilerin üzerinden örnek veriyorum, raporlama katmanı kurulabilir, çeşitli dashboardlar yapılarak görselleştirilebilir, EDOK analizler yapılır ve bu iş birimleri tarafından anlık olarak örn; pazarlama bölgelerindeki satış, bölgelere göre satış gibi faydalar sağlanabilir, bu birinci artı.

İkinci artı, günümüzde büyük veri ve machine learning kavramları birarada kullanılan kavramlar. Uçtanuca elde edilen verinin üzerine bir yapay zeka modeli kurularak takip ettirilebilir, yapay zeka modeliyle birlikte karar verdirilebilir. Bu tarz faydaları olabilir.

Sektörünüzdeki şirketler pazarlama çalışmalarında büyük veriden yararlanıyor mu?

Yararlanıyor, örneğin ben şu an bir bankada çalışıyorum bu banka size bir mesaj atıyor ve diyor ki “A kredisini almak ister misiniz” aslında bu bir pazarlama stratejisidir. Bu mesajın bana nasıl atabiliyor? Onların databesi’nin içerisinde isim, soyisim, oturduğu il, cep telefonu numarası gibi kişisel verilerim bulunmakta. Verilerimi o database içerisinden alıp, benim için uygun görülen bir ürünü bana tavsiye edebiliyor. Dolayısıyla Türkiye’de o ölçekte bir şirketin en kötü günlük işlem sayısı yüz, yüzelli milyon olabilir. İşte böyle bir databaseden benim verilerimi seçmesi bir pazarlama stratejisi olarak adlandırılabilir.

Ya da sizin Trendyol kullanırken “Şu ürünü de almak istemez misin” sorusu da bir pazarlama örneğidir aslında.

Büyük verinin pazarlamada kullanımının son tüketici için spesifik faydaları var mıdır? Varsa bu spesifik faydalar nelerdir?

Yani bu ürünü satan kişi sizi daha iyi tanıyıp, analiz edip, sizin beklentilerinizi karşılayabilecek  daha spesifik ürünleri daha uygun fiyata size önerebilir. Böyle bir faydası olabilir.

Dijital pazarlama büyük verinin bir ürünüdür gibi bir cümle kurabilir miyiz?

Bu konuda yorum yapamıyorum çünkü bu alanda pek bir deneyimim yok.

Dünya’da veya Türkiye’de farketmeksizin Büyük Veri kullanımının sizin etik ve ahlaki görüşlerinize göre insanlığa bir katkısı olduğunu düşünüyor musunuz?

Vardır, ama bu durum şuna benzer; “bir bıçağı doktorun eline verirseniz hayat kurtabilir, bir katilin eline verirseniz can alabilir.” Evet vardır, İnsanlığa faydalı bir şekilde  kullanmak isterseniz faydası kesinlikle vardır, fakat istemezseniz yoktur.

SONUÇ

Bu çalışmada pazarlama perspektifinde büyük verinin Türkiye’deki etkileri değerlendirilmiş olup, sonuç olarak aşağıdaki bulgulara rastlanmıştır.

IT, İş Analisti ile yapılan görüşmede; 

Türkiye’de büyük verinin günden güne önem kazanmakta olduğu, bunun altındaki sebebin şirketlere veriye dayalı, iş kararlarının aldırılmasını sağlaması olduğu, pazarlama alanında büyük verinin kesinlikle kullanıldığı, bu noktada eticaret, bankacılık ve telekomünikasyon şirketlerinin en başta yer aldığı, büyük veri kullanımının pazarlama alanındaki artı değerleri, büyük verinin bu alanda kullanılmasının son tüketici için de faydalı olduğu ve bu faydalardan spesifik birkaç örneği bulgularına rastlanmıştır.

Dijitalden Sorumlu Kurumsal İletişim Uzmanı ile yapılan görüşmede;

Büyük verinin son yıllarda ciddi bir ivme kazandığı, Yerli yazılımlarla olmasa da sektöründeki şirketlerin pazarlama faaliyetlerinde büyük veriden yararlandığı, dijital pazarlama çalışmalarının büyük veri sayesinde döndüğü, son kullanıcı için faydaları olduğu ve bu faydalardan birkaç spesifik örnek, bulunduğumuz dönem (2022) itibarıyla insanoğluna kesinlikle katkılarının olduğu bulgularına rastlanmıştır.

Büyük Veri Mühendisi ile yapılan görüşmede;

Büyük veri araçlarının pazarlama departmanı olan tüm büyük ve kurumsal şirketlerde kullanıldığı, Büyük veri uygulamalarının müşteriyi tanıma, analiz etme ve buna göre ürün / hizmet sunulması gibi spesifik faydalarının olduğu bulgularına rastlanılmıştır.

Bu çalışma, sonuç olarak Türkiye’de Pazarlama Alanında Büyük Verinin kullanıldığını ve artık şirketler açısından pazarlama çalışmalarında çok önemli bir noktaya geldiğini göstermektedir. Büyük veri sistemleri gün geçtikçe daha da güçleniyor. Durumun böyle olması, dünyanın yanı sıra Türkiye’de de pazarlama faaliyetlerinin geçmişe göre daha iyi olduğu, geleceğin de bugünden çok daha iyi olacağını gösteriyor. 

Türk şirketlerin bu alanda yapmış ve yapacak olduğu yatırımlar, yeni iş fırsatları bu alanın genişlemeye doğru sürekli bir ivmede olduğunu göstermektedir.

KAYNAKLAR

YILMAZ, M. (2017). Enformasyon ve Bilgi Kavramları Bağlamında Enformasyon Yönetimi ve Bilgi Yönetimi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 49(1)

Doğan, Korcan & Arslantekin, Sacit. (2016). Büyük veri: önemi, yapısı ve günümüzdeki durum. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi – DTCF Dergisi. 56. 15-36. 10.1501/Dtcfder_0000001461. 

Altunışık, R. (2015). Büyük Veri: Fırsatlar Kaynağı mı Yoksa Yeni Sorunlar Yumağımı? YildizSocialScienceReview, 1 (1), 45-76. Retrievedfromhttp://dergipark.gov.tr/yssr/issue/21899/235390

Ersoy, Figen Nezihe (2009). Pazarlama Yönetimi, Açık Öğretim Fakültesi Yayınları, No: 791, Eskişehir. 

Eroğlu, Hüsrev Ahmet (2002). İşletmelerde Dağıtım Kanalının Seçimini Etkileyen Faktörler ve Endüstri İşletmelerinde Bir Uygulama, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta. 

Bozkurt, M., & Ünal, A. (2015). Genel olarak pazarlama kavramı ve turizm pazarlaması.

Altunışık, Remzi (2009). Turizm İşletmelerinin Pazarlamasında 7P v 7C, (editör: Cevdet Avcıkurt, Şehnaz Demirkol ve Burhanettin Zengin), Değişim Yayınları, İstanbul. 

Yüksekbilgili, Z. (2016). Büyük Veri, Pazarlama Makaleleri. Erişim Tarihi: 22.05.2022, http://www. pazarlamamakaleleri.com/buyuk-veri/

ÇİĞDEM, A. G. Ş., & SEYREK, (2015) İ. H. İŞLETMELERDE BÜYÜK VERİ UYGULAMALARI: BİR LİTERATÜR TARAMASI.

Kılıç, Hilal & Yurtsever, Esad & Atalay, Emine. (2019). BÜYÜK VERİ (BIGDATA) VE MÜŞTERİ İLİŞKİLERİ YÖNETİMİ (CRM) İŞBİRLİĞİNİN PAZARLAMA İLETİŞİMİ STRATEJİLERİNDEKİ ROLÜ: BÜYÜK ÖLÇEKLİ ÖZEL BİR BANKA ÖRNEĞİ (The Role of Cooperation Between Big Data and Customer Relations Management (CRM) on Marketing Communication Strategies: The Case of a Big-Scaled Private Bank). Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 3. 1911-4951. 

ÜNAL, A. ve Bozkurt, M. (2014). Genel Olarak Pazarlama Kavramı ve Pazarlama Yaklaşımlarındaki Değişimler. Meslek Yüksekokulları İçin Pazarlama. (Editör: Mesut BOZKURT), ss.1-22, Paradigma Akademi Yayınları, Çanakkale. 9786054393299

Demirtaş, B., & Argan, M. (2015). BÜYÜK VERİ VE PAZARLAMADAKİ DÖNÜŞÜM: KURAMSAL BİR YAKLAŞIM. Pazarlama ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi, 8(15), 1-22.

Atan, Suat. (2016). VERİ, BÜYÜK VERİ VE İŞLETMECİLİK Data, Big Data and Business Administration. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 19. 137-153. 

Tekin, H. H. & Tekin, H. (2012). NİTEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİNİN BİR VERİ TOPLAMA TEKNİĞİ OLARAK DERİNLEMESİNE GÖRÜŞME . İstanbul University Journal of Sociology , 3 (13) , 101-116 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusosyoloji/issue/521/4777